Η εικόνα της ελληνικής υπαίθρου, πανέμορφη και ποικιλόμορφη, έχει αρχίσει να σκιάζεται από το ανησυχητικό φαινόμενο της εκτεταμένης νέκρωσης...
Η εικόνα της ελληνικής υπαίθρου, πανέμορφη και ποικιλόμορφη, έχει αρχίσει να σκιάζεται από το ανησυχητικό φαινόμενο της εκτεταμένης νέκρωσης των ελάτων και άλλων δασικών ειδών. Εκεί όπου άλλοτε ξεδιπλώνονταν αειθαλή δάση, σήμερα ξεπροβάλλουν ομάδες ξεραμένων ή παραμορφωμένων κορμών, μια βουβή υπενθύμιση ότι τα οικοσυστήματα της χώρας βρίσκονται υπό ασφυκτική πίεση. Το φαινόμενο αυτό, άλλοτε περιορισμένο σε μεμονωμένα δέντρα, έχει πλέον προσλάβει διαστάσεις μαζικής κρίσης σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, με πληθώρα αιτίων, σοβαρές επιπτώσεις και δύσκολα διαχειρίσιμες προεκτάσεις.
Τα πρώτα σημάδια και η γεωγραφία του φαινομένου
Από τα βουνά της Πελοποννήσου έως τα δάση της Κεντρικής και Βόρειας Ελλάδας, οι επιστήμονες και οι δασολόγοι παρατηρούν νεκρώσεις ελάτων, άλλοτε διάσπαρτες και άλλοτε σε εκτεταμένες συστάδες. Ενδεικτική είναι η αναφορά του διευθυντή του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών, Σάββα Καζαντζίδη, ο οποίος επισήμανε το πρόβλημα στην περιοχή Καλαβρύτων, ιδιαίτερα στη ζώνη του Μεγάλου Σπηλαίου, σε θέσεις με έντονες κλίσεις και βραχώδη εδάφη. Παρόμοιες εικόνες καταγράφονται στη Λιβαδειά, στη Φθιώτιδα, στην Κυνουρία, έως και τη Δράμα και τα δάση κατά μήκος της Εγνατίας Οδού στην Πίνδο.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η νέκρωση περιορίζεται σε μεμονωμένα δέντρα, αλλά ολοένα και πιο συχνά εμφανίζονται ομάδες νεκρών ή καταπονημένων ελάτων, που καταρρέουν γύρω από τα αρχικά προσβεβλημένα. Η εικόνα συνδέεται και με άλλες ομάδες δασικών ειδών, όπως δάση βελανιδιάς, οξιάς, ακόμα και μείγματα αυτών.
Αιτιολογία και σύνθετες αλληλεπιδράσεις
Η ανάλυση των προσβεβλημένων δέντρων αποκάλυψε πολυάριθμες προνύμφες ξυλοφάγων εντόμων κάτω από τον φλοιό, στοιχείο που υποδηλώνει ότι οι βιολογικοί παράγοντες, όπως τα έντομα και οι μύκητες, λειτουργούν ως δευτερογενείς αιτίες. Η κύρια όμως αιτία, σύμφωνα με τους ειδικούς, εντοπίζεται στην ξηροθερμία – το συνδυασμό υψηλών θερμοκρασιών και παρατεταμένης ανομβρίας – που εξασθενεί τα δέντρα και τα καθιστά ευάλωτα σε δευτερογενείς προσβολές.
Η υγρασία του εδάφους μειώνεται ραγδαία, ενώ η μείωση των χειμερινών χιονοπτώσεων επιδεινώνει το πρόβλημα, καθώς περιορίζεται η σταδιακή τροφοδοσία των πηγών και του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Τα δέντρα που ήδη υποφέρουν από έλλειψη νερού αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στους πρόσθετους κινδύνους, όπως οι προσβολές εντόμων και μυκήτων, οδηγούμενα συχνά σε ξήρανση και θάνατο.
Κλιματική αλλαγή: Ο καταλύτης της κρίσης
Η επιστημονική κοινότητα συμφωνεί πως η κλιματική αλλαγή αποτελεί τον θεμελιώδη παράγοντα που μετασχηματίζει τις βιοκλιματικές ζώνες της χώρας, επιβάλλοντας νέες, δυσμενέστερες συνθήκες για την επιβίωση των δασών. Πρόσφατη έρευνα από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Πανεπιστήμιο Πατρών καταγράφει την ταχύτατη μετατόπιση των βιοκλιματικών ζωνών της Ελλάδας προς πιο θερμά και ξηρά πρότυπα, γεγονός που αφαιρεί από πολλά είδη τη δυνατότητα προσαρμογής.
Πρακτικά, το νερό του εδάφους, το οποίο καθορίζει την ευρωστία της βλάστησης, εξατμίζεται ταχύτερα, ενώ οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας είναι πιο συχνές. Επιπλέον, η μείωση της χιονόπτωσης περιορίζει τη διαθεσιμότητα νερού κατά τους θερινούς μήνες, δημιουργώντας ένα εχθρικό περιβάλλον για είδη όπως η ελάτη και η μαύρη πεύκη, που απαιτούν δροσερές και υγρές συνθήκες για να αναπτυχθούν.
Οι επιπτώσεις στο δασικό οικοσύστημα και την κοινωνία
Η μαζική απώλεια ελάτων και άλλων δασικών ειδών έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις στην οικολογική ισορροπία: μειώνεται η βιοποικιλότητα, διαταράσσεται η λειτουργία των οικοσυστημάτων, αυξάνεται η ευαισθησία στη διάβρωση και στις πλημμύρες, ενώ μεγαλώνει ο κίνδυνος για πυρκαγιές, καθώς η διαθέσιμη καύσιμη ύλη πολλαπλασιάζεται. Τα δάση, που αποτελούν φυσικά καταφύγια για την άγρια πανίδα και προστατεύουν τους υδατικούς πόρους, βρίσκονται σε κρίσιμο σημείο καμπής.
Η ιστορική διάσταση και τα διαχειριστικά διλήμματα
Η νέκρωση των δασών δεν αποτελεί νέο φαινόμενο. Από τη δεκαετία του ’60 έχουν καταγραφεί κύματα ξηράνσεων, με χαρακτηριστική την παρατεταμένη ξηρασία του 1987. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο καθηγητής Παναγιώτης Δημόπουλος, οι δασικές υπηρεσίες στο παρελθόν είχαν τη δυνατότητα να παρεμβαίνουν δυναμικά για την αποκατάσταση ή/και αναγέννηση των δασών. Σήμερα, η κατάσταση έχει περιπλακεί από τη συρρίκνωση των διαχειριστικών πόρων, την υποβάθμιση του ρόλου της Δασικής Υπηρεσίας και την εγκατάλειψη της υπαίθρου, καθιστώντας δύσκολη ακόμη και την απομάκρυνση των ξερών δέντρων, που αποτελούν εστίες προσβολής για τα υγιή.
Επιπλέον, η προτεραιοποίηση του εξοπλισμού καταστολής πυρκαγιών εις βάρος της πρόληψης και της ενεργού διαχείρισης των δασικών εκτάσεων έχει δημιουργήσει σοβαρά κενά στην προστασία των δασών. Η αδυναμία υλοτόμησης και απομάκρυνσης των νεκρωμένων δέντρων πολλές φορές επιταχύνει τη διασπορά εντόμων και μυκήτων.
Σενάρια για το μέλλον και κρίσιμες επιλογές
Οι ειδικοί διακρίνουν δύο πιθανά σενάρια για τα δάση μέσων και μεγάλων υψομέτρων: είτε θα οδηγηθούν σταδιακά προς ολική ξήρανση και θα αντικατασταθούν από πιο ανθεκτικά στην ξηρασία και τη ζέστη είδη, είτε θα καταστούν ευάλωτα σε μεγα-πυρκαγιές, με σχεδόν αδύνατη τη φυσική τους αναγέννηση, καθώς τα υπάρχοντα είδη δεν διαθέτουν προσαρμογές επιβίωσης σε τέτοιες συνθήκες. Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η μεγάλη πυρκαγιά στον Φενεό.
Η ενίσχυση του ρόλου των δασικών υπηρεσιών, με επαρκή χρηματοδότηση και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, αναδεικνύεται ως κρίσιμος παράγοντας για την αντιστροφή της κατάστασης. Σημαντική είναι η εφαρμογή μέτρων διαχείρισης, όπως η απομάκρυνση ή το ξεφλούδισμα των νεκρωμένων δέντρων εκτός της θερινής περιόδου, ώστε να αποτραπεί η περαιτέρω εξάπλωση εντόμων.
Η ανάγκη για συλλογική δράση και προσαρμογή
Το φαινόμενο της νέκρωσης των ελάτων λειτουργεί ως ηχηρό καμπανάκι της φύσης. Η επιστημονική κοινότητα τονίζει πως η κλιματική αλλαγή δεν είναι πια μια αφηρημένη έννοια, αλλά μια καθημερινή πραγματικότητα που απαιτεί επαναπροσδιορισμό των πρακτικών διαχείρισης, συνεργασία σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, και αναθεώρηση των προτεραιοτήτων της κοινωνίας απέναντι στο φυσικό περιβάλλον.
Η νέκρωση των ελάτων και των δασών γενικότερα στην Ελλάδα αποτελεί μια σύνθετη κρίση που αντανακλά τις επιπτώσεις της κλιματικής μεταβολής, των βιολογικών παραγόντων και των διαχειριστικών αδυναμιών. Η αντιμετώπισή της δεν μπορεί να είναι αποσπασματική: απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση που θα εστιάζει στην αναβάθμιση των δασικών υπηρεσιών, στη χρήση της επιστημονικής γνώσης, στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας και, κυρίως, στη λήψη έγκαιρων και στοχευμένων μέτρων.
Η φύση στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα και η ανταπόκρισή μας θα καθορίσει το μέλλον των δασών και της ίδιας της ζωής που εξαρτάται από αυτά. Το ερώτημα, όπως εύστοχα επισημαίνει ο καθηγητής Δημόπουλος, μένει ανοιχτό: αν θα ακούσουμε και θα δράσουμε – ή αν θα παραμείνουμε θεατές μπροστά σε μια αργόσυρτη οικολογική απώλεια.
με πληροφορίες από εφημερίδα "Καθημερινή"
Δεν υπάρχουν σχόλια